Het kompas, variatie en deviatie. Zelfs in deze moderne tijden hebben de nieuwste schepen en vliegtuigen nog altijd te maken met kompas, variatie en deviatie. Om deze afwijkingen te ondervangen, dient elk zeeschip en elk vliegtuig een origineel magnetisch vloeistofkompas aan boord te hebben.
Kompas
Het is bijna ondenkbaar, maar zou de stroom volledig wegvallen en is er geen noodstroomvoorziening aanwezig, dan nog moet een piloot of kapitein, ook zonder gps, gyrokompas, marifoon, radar of AIS, zijn koers kunnen bepalen. En met een kompas in de hand heb je daarmee een kardinaal redmiddel voorhanden. Het traditionele vloeistofkompas is een richtingsmeter die gebruik maakt van het natuurlijke aardmagnetisme. De nul, ofwel de Noord op de kompasroos blijft continu wijzen naar het magnetische noorden. De richtingen zijn weergegeven in graden. De gradenverdeling loopt met de klok mee van 0 tot en met 359 graden. Zo is 90 graden een haakse hoek, maak je bij 180 graden rechtsomkeert en ben je 360 graden de cirkel weer rond.
Variatie
Het klinkt natuurlijk allemaal heel aardig, maar helemaal waterdicht opereert het kompas niet. De wijzer duidt immers het magnetische noorden aan, maar niet het echte noorden. Dat zogenaamde ware noorden is een vastgesteld punt, waar de denkbeeldige aardas en de meridianen samenkomen. Het magnetische noorden ligt in de buurt bij het Canadese plaatje Bathurst, ongeveer 2000 kilometer van het ware noorden.
Het magnetische noorden varieert en verplaatst zich elk jaar een beetje. De hoek tussen het waren noorden en het magnetische noorden wordt aangeduid met de variatie. Deze is afhankelijk van je locatie. In 1980 was de variatie in Nederland ongeveer 4° west, maar op dit moment is de variatie bijna te verwaarlozen. In Canada is het een ander verhaal. In het westen van het land is de afwijking -20 graden, terwijl de afwijking in het oosten zelfs op +20 graden uitkomt.
Deviatie
We zijn er nog niet. Bij een magnetisch kompas hebben we namelijk ook nog te maken met deviatie. Bent u in het bezit van een polyester zeilboot zonder apparatuur of ijzeren materialen aan boord? In dat geval hoeft u zich over deviatie geen zorgen te maken. Hebt u echter een ijzeren schip of apparatuur zoals een marifoon of radar aan
boord? Dan krijgt u te maken met een afwijking van uw magnetische kompas.
Immers, magnetische veldlijnen worden verstoord door de aanwezigheid van ijzer en aangezien het kompas zichzelf altijd evenwijdig draait aan deze veldlijnen, kunnen er miswijzingen ontstaan. Bij elke koers heeft het schip een andere deviatie. Om deze verstoring te neutraliseren, komt een kompassteller van pas. Met behulp van kleine
magneetjes wordt het kompas hiermee zodanig afgesteld dat de deviatie zo minimaal mogelijk is. Kompassen van zeeschepen moeten elke twee jaar op deviatie gecontroleerd worden.
Deviatietabel of stuurtafel
Als u wilt, kunt u ook zelf de deviatie van uw kompas bepalen. Dit kan bijvoorbeeld door uw gps-apparaat te vergelijken met de wijzers van uw kompas. Een andere mogelijkheid is langs een op de kaart vermelde lichtenlijn te varen. De ware koers is zichtbaar op de kaart, en aangezien de variatie in Nederland gelijk is aan nul, hoeft u alleen uw koers langs de lichtenlijn te vergelijken met uw kompas. Het verschil in graden is de deviatie bij die koers. Deze deviatie kunt u noteren in een deviatietabel of de zogenaamde stuurtafel. Dit kunt u ook in omgekeerde richting doen. Op die manier slaat u twee vliegen in één klap.
Bij deze tabel kunt u zien dat de afwijking bij een koers van 135° een deviatie van 6° oost oplevert. Bij een
koers van 270° is de deviatie 4° west. Deze tabel is afkomstig van een schip waarvan het kompas is
gecorrigeerd. U zult zien, op uw eigen schip kan de deviatie fors afwijken van de werkelijke koers.
Wilt u meer weten over het handmatig uitzetten van koersen? Of wilt u graag een tocht plannen, maar twijfelt u hierbij aan het effect van verschillende stromen en winden? Denk dan eens aan een cursus Vaarbewijs 2. Hierbij komen al deze aspecten uitgebreid aan bod. Neem vrijblijvend een proefles bij de Onlinecursus Vaarbewijs 2.
Het Kompas, variatie en deviatie de basis
- Springtij en doodtij
- Uitleg Zeekaart
- Kompas, variatie en deviatie
- Uitleg GPS
- Kompaspeiling
- Uitleg Bretonse Plotter
- Waar vind ik?